W Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu przechowywany jest najstarszy znany nam dokument odnoszący się do kościoła farnego p.w. św. Małgorzaty w Gostyniu. Powstał 14 marca 1592 roku. Spisany jest po łacinie. Dokument wystawił Biskup Poznański, zatwierdzając statuty i fundację Bractwa Literackiego przy kościele farnym w Gostyniu. Dzięki uprzejmości ks. Rafała Rybackiego, kustosza Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu możemy poznać jego treść.

Łukasz z Kościelca z Bożej łaski Biskup Poznański. Na wieczną rzeczy pamiątkę. Amen. Zaświadczamy powagą niniejszego [dokumentu], wszystkim i każdemu z osobna, których to dotyczy, tak obecnym, jak i przyszłym. Gdy idzie o przemijające dzieła tegoż doczesnego życia, nie ma wśród nich niczego bardziej świętego i zbawiennego ponad zwrócenie się swym umysłem ku tym zamiarom i czynom, przez które Bóg wszechmogący hojny dawca i sprawiedliwy sędzia wszystkiego [wszystkich] ustawicznie doznawałby chwały. Z tej przyczyny My z gorliwym pragnieniem podchodzimy do tego, co dotyczy umocnienia kultu Bożego i pomnożenia osób, którym tenże kult ma być powierzony. Temu wszystkiemu autorytatywnie i ochoczo udzielamy mocy wieczystej niezmienności. Zaiste, rozpaleni tą gorliwością i zamiarem, niektórzy pobożni i znakomici mężowie Mieszczanie Gostyńscy, chcący rozszerzać kult Boży w naszej Diecezji i pomnożyć służbę Bożą w kościele parafialnym świętej Małgorzaty w Gostyniu oraz naśladując po-stanowienia i przywileje fundacyjne innych sąsiednich miast i grodów, zbawiennie uchwalili, aby zostało powołane i utworzone BRACTWO LITERATÓW, w którego imieniu występujący wobec nas i naszego urzędu sławetny mąż Maciej Rossołek burmistrz wraz ze swoim bratem Grzegorzem Mieszczanie Gostyńscy, delegaci i starsi wymienionego Bractwa w Gostyniu na nowo założonego, przedłożyli nam niżej podpisanym Artykuły, sporządzone na wzór innych miast, prosząc, abyśmy je rozważywszy zatwierdzili i nadali im moc prawną, a także utworzyli beneficjum kościelne oraz uposażenia dla Altarzysty i śpiewających wspomnianego Bractwa nabyte i mające być wypłacone w przyszłości [oraz] zapisali jako immunitet kościelny, wraz z domem i ogrodem dla wspomnianego Altarzysty, a także abyśmy oddali trwale na własność jako przeniesione na rzecz swobody kościelnej. Co do Artykułów i postanowienia brzmienie jest następujące: Konstytucja i organizacja Bractwa Literatów w mieście Gostyń, z Bożej łaski na cześć i chwałę Boga Wszechmogącego oraz Bożej Rodzicielki Dziewicy Maryi oraz ku czci wszystkich Świętych i Zastępów niebieskich przez Wielebnego Pana Mikołaja Gostyńskiego Borka Dziedzica oraz Plebana wspomnianej [Parafii], Szlachetnego Krzysztofa Zwonowskiego i Sławetnych Macieja i Grzegorza Rossołek, Jakuba Gnielki, Michała Rusiwolskiego, Andrzeja Faldrony Mieszczan Gostyńskich i głównych założycieli [fundatorów] Bractwa Literackiego w Gostyniu, za radą i przyzwoleniem wszystkich Braci i Sióstr tegoż Bractwa, dobrowolnie i zgodnym duchem postanawiamy: Nade wszystko, ponieważ sprawiedliwym i słusznym jest to, aby ten, kto służy przy Ołtarzu żył z Ołtarza, chatę położoną na cmentarzu, na którą wołamy „nabyte grzechy”, jak również ogród za murami cmentarza i rowy graniczne, które otaczają mury z naprzeciwka chaty, przedstawionemu [prezentowanemu] przez nas Altarzyście wyżej wymienionego Bractwa na wieczyste czasy ofiarujemy i przekazujemy oraz zrzekamy się na rzecz [Altarzysty] i jego następców Altarzystów wieczystego dzierżenia i posiadania oraz obracania i przekazywania własności na użytek innych [celów] świeckich: w  związku z tym przyobiecujemy cztery marki pieniężne uposażenia rocznego, wystawione poprzez zgodne z prawem dokumenty, które to [marki] będzie corocznie pobierał, jak również na przyszłość, jeśli Bóg zezwoli, obiecujemy w większej ilości ustanowić i pozyskać. W ten sam sposób obie¬cujemy da¬wać jedną markę pieniężną rocznie albo dokądkolwiek kwartalnie w dwunastu groszach kantorowi i scholi, istniejącemu stosownie do okoliczności, który wraz z nami i innymi Braćmi będzie śpiewał na niżej zapisanych Mszach i zobowiązujemy się jak najprędzej pozyskać tę wspomnianą jedną markę. Podobnie postanawiamy, aby śpiewano wotywę o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny dla nas braci literatów kimkolwiek obecnie jesteśmy i kimkolwiek następnie będą, w każdą niedzielę i święto Najświętszej Maryi Panny i inne bardziej uroczyste święta, sprawowaną przez wyżej wymienionego Naszego Altarzystę przy Ołtarzu głównym bądź w Kaplicy świętej Anny, w zależności od czasu i pobożności ludu oraz aby sprawowano wieczyście raz na kwartał, kiedy będzie dana zapowiedź, Mszę Requiem za zmarłych braci i siostry, jak również za innych zmarłych. Żeby jednak w przyszłości, czy to za dopustem Bożym, czy to przez wiarołomstwo czasów, bądź na skutek, niech Bóg strzeże, bezbożności ludzi nie doszło do zaniedbania kultu Bożego, tak więc Bracia i Siostry w tym dostojnym Bractwie, którzy nie mogą swobodnie i wystarczająco wywiązać się ze śpiewu wspomnianych wotyw, aby bądź święte postanowienie nie poszło na zatratę bądź nie zostało zaniedbane, zatroszczą się nasi następcy bracia, którzy u kresu naszego życia będą cieszyć się zdrowiem, [i uczynią to] jak najlepiej i najpobożniej, jak tylko będą mogli, aby wszystko, co wyżej postanowione, mogło być w najlepszy sposób i w najbardziej odpowiedniej formie spełnione [przez młodszą scholę]. Tak więc kantor, jeśli zaniedba śpiewanie wotywy, czy to sam, czy przez kogoś innego, zapłaci karę jednego grosza od sumy, która niech będzie potrącona od sumy przyznanej mu przez Starszego Bractwa. Podobnie postanawiamy i zarządzamy, iż jeśli ktoś zechce i będzie prosił, aby go zapisano w poczet Bractwa, to mężczyzna niech złoży do wspólnej kasy Braci, zanim zostanie włączony dwadzieścia cztery polskie [grosze] i dwie miary [z funtów], kobieta zaś do kasy Sióstr tegoż Bractwa piętnaście groszy i jedną miarę. Podobnie, ktokolwiek jest zapisany do Bractwa ma nieodwołalnie dawać półgrosza do kasy Bractwa w każdy kwartał. W bardziej uroczyste święta, podczas gdy przy Ołtarzu będzie sprawowana wotywa, z tytułu pobożności i miłosierdzia ofiaruje ile będzie mógł, ktokolwiek pod karą półgroszka. Podobnie zaś, jeśli ktoś z   Braci zaniedba zobowiązania śpiewania wyżej wymienionych obowiązujących świętych wotyw albo Requiem, za to zaniedbanie da do wspólnej kasy jeden grosz, kto zaś nie umie śpiewać, z tytułu tego rodzaju zaniedbania, będzie wpisany jako ten, kto ma dać półgrosza. Nikt, kto wstąpił do Bractwa i został do niego zapisany, nie będzie mógł poszukiwać na kimś wynagrodzenia szkody pod karą poważnie obciążonego sumienia. W podobny sposób zarządzamy, że jeśli ktoś z Braci czy Sióstr umrze, wszyscy Bracia i Siostry podążą godnym zwyczajem w odprowadzeniu ciała Zmarłego do grobu, pod karą półgrosza. Bracia zaś zabezpieczeni z własnych dochodów będą śpiewać mszę żałobną i podlegać obowiązkowi modlitwy za zmarłych. […..] W ten sam sposób zarządzamy, że jeśli jakikolwiek Brat lub jakakolwiek Siostra za przyzwoleniem Bożym znajdzie się w wielkiej biedzie, której nie będzie można zaradzić inaczej, jak ze wspólnej kasy, przyrzekamy, na ile to możliwe, dać pożyczkę pieniężną na wyżywienie i utrzymanie. […..] Tak więc na zebraniach zaś nie wolno naruszać wzajemnie dobrego imienia osoby, tak słowem, jak i czynem, pod karą dowolnego [stosownego] osądu Braci. Jeśli zaś ktoś z tego czcigodnego Bractwa nie będzie chciał spełniać, tak w całości, jak i w części naszych postanowień, bądź będzie się sprzeciwiał, odtąd samo Bractwo poprzez radę Bractwa, służebną rady Starszych bądź Urząd Miejski może przywołać go do porządku, aby poprzez bezmyślność pobożne dzieła nie zostały osłabione i nie poszły na zatracenie. Tak więc My, Łukasz z Kościelca, z Bożej łaski Biskup Poznański, mając na uwadze oświadczenie i godne wdzięczności oraz pobożne postanowienie rzeczonego Bractwa, po rozważeniu wymienionych Artykułów, w których wszystko zmierza ku chwale Boga Wszechmogącego, przychylając się do szlachetnej prośby i jednomyślnej racji, w imię Boże zatwierdzamy rzeczone Artykuły i nadajemy im moc prawną oraz tworzymy Beneficjum kościelne przy Ołtarzu Literatów w Gostyniu, a dla wypełnienia wotyw oraz niżej wymienionego Altarzystę od razu z innego [zadania]. Uposażenie dla tegoż Ołtarza nabyte oraz mające być pozyskane w przyszłości, naszą zwyczajną władzą przyjmujemy i wpisujemy jako immunitet kościelny. Zarządzamy, aby dla swego powództwa w sądzie kościelnym miało swego poręczyciela. Co się zaś tyczy dzierżawienia majątku wyżej wymienionego Ołtarza, wyżej wymieniona suma powinna być, stosownie do okoliczności, zdeponowana do rąk Plebana, [a także] wymienionego Altarzysty i niżej podpisanych Chrzestnych, aby czym prędzej mogły być pozyskane inne uposażenia i natychmiast zdeponowane. Prawo patronatu zaś wymienionego Ołtarza ma być okazane wymienionemu Plebanowi Gostyńskiemu i stosownie do okoliczności jego następcom oraz sławetnym Maciejowi i Grzegorzowi Rossołek braciom, Jakubowi Gmelce i Burmistrzowi w Gostyniu, stosownie podług okoliczności. Za zgodą rzeczonego Bractwa zastrzegamy sobie prawo i naszemu urzędowi prawo prezentowania jakiegokolwiek kapłana. Jednocześnie, na prezentację ich [Bractwa] Chrzestnych Czcigodnego Walerego Archiprezbitera ustanawiamy i wprowadzamy na ten Ołtarz. Jeśli zaś chodzi o nas, Wikariuszom w Gostyniu naszą władzą nakazujemy, abyście w waszej obecności wyżej wymienionego Walerego Altarzystę Bractwa Literatów w Gostyniu poinformowali o rzeczywistym i aktualnym [stanie] Ołtarza i Beneficjum i wprowadzili go w posiadanie domu i ogrodu. Cokolwiek innego czyniąc z majątkiem i wszystkimi dochodami, będziecie odpowiadać wobec nas samych wedle tego, co przez nas postanowione. W czego uwiarygodnieniu postanawiamy opatrzyć podpisem. Działo się i zostało dane w Poznaniu, dnia 14 marca Roku Pańskiego 1592, w pierwszym pontyfikacie Świątobliwego w Chrystusie Ojca Klemensa VIII Papieża, w obecności Wielebnych i Czcigodnych Jakuba Brzeźnickiego z tejże łaski Biskupa Enneńskiego i naszego sufragana, kanonika Michała Sławińskiego Wikariusza in spiritualibus i Oficjała Generalnego Tomasza Kopińskiego Gostyńskiego Doktora obojga praw Penitencjarza Poznańskiego i kanonika Panny Marii in Summo, Melchiora Pełki i Stanisława z Krzywinia Penitencjarza Poznańskiego kano¬ników Kościoła świętego Mikołaja za murami Grodu Poznańskiego.
Tłum. ks. Rafał RYBACKI