8 grudnia odbyła się w gostyńskim kinie „Pod Kopułą” zapowiadana uroczystość z okazji 10-lecia Towarzystwa Miłośników Gostyńskiej Fary. Wśród przybyłych osób znaleźli się Starosta Gostyński Robert Marcinkowski, Zastępca Burmistrza Elżbieta Palka, Przewodniczący Rady Powiatu dr Alfred Siama, proboszcz gostyńskiej fary ksiądz kanonik Krzysztof Młynarczyk oraz ksiądz prałat Artur Przybył, Honorowy Prezes TMGF.

Z uwagi na nieobecność Prezesa TMGF Zdzisława Kamińskiego, Robert Czub, Wiceprezes Towarzystwa przedstawił najważniejsze informacje o naszej działalności. Zebranie założycielskie TMGF odbyło się 8 września 2006 r. W tym samym czasie nastąpiła jego rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym. Funkcje Prezesa objął Zdzisław Kamiński, godność Prezesa Honorowego przyjął ksiądz prałat Artur Przybył. Podstawowe cele stowarzyszenia to zdobywanie i upowszechnianie wiedzy o przeszłości kościoła farnego w Gostyniu, promocja jedynego zabytku architektury gotyckiej w Gostyniu i jednego z nielicznych w Wielkopolsce oraz krzewienie właściwego stosunku do dziedzictwa narodowego, dóbr kultury i uczestnictwa w ich ochronie. Realizacja założeń odbywa się poprzez inicjowanie prac badawczych nad historią fary, współpracę przy jej renowacji i rekonstrukcji, gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie dokumentacji dotyczącej historii kościoła farnego, organizowanie prelekcji, spotkań, konkursów, wystaw i innych imprez kulturalno-historycznych związanych z historią kościoła farnego oraz prowadzenie działalności wydawniczej.

W latach 2008-2009 z funduszy parafii św. Małgorzaty i pozyskanych, staraniem członków Towarzystwa, dotacji z samorządu Województwa Wielkopolskiego oraz samorządu Gminy Gostyń, poddano renowacji  trzy obrazy – „Wniebowstąpienie”, „Św. Antoni”, „Św. Franciszek z Asyżu”- oraz gotycką rzeźbę Matki Boskiej. Koszt prac konserwatorskich wyniósł łącznie kilkadziesiąt złotych. 

W 2010 r. Towarzystwo uzyskało status organizacji pożytku publicznego, co pozwoliło na pozyskanie środków z tytułu 1 % odpisu od podatku dochodowego od osób fizycznych. Pozyskane w ten sposób środki w całości przeznaczamy na renowację zabytków ruchomych kościoła. W 2013 r. poddano odnowie pacyfikał z XVI w., monstrancje z przełomu XVII i XVIII w, kielich z XVIII w, kustodię, feretron Dzieciątko Praskie, feretron z obrazem Matki Boskiej i Pana Jezusa. Cena tych prac to kwota 9500 zł. W latach 2013-2014 Towarzystwo dofinansowało kwotą ponad 50000 zł renowację ołtarza Świętego Krzyża. W tym roku przystąpiono do konserwacji ołtarza Matki Bożej. Wykonano nadstawę, na co przeznaczyliśmy blisko 40000 zł. Obecnie pracom renowacyjnym poddane zostały rzeźby i uszaki z tego ołtarza. W 2014 r. udało się pozyskać i zakonserwować XVII-wieczną konsolę. Zabytek przekazano proboszczowi, który umieścił ją w kaplicy św. Anny.W latach 2008 i 2014 na zlecenie TMGF specjalistyczne firmy z Wrocławia wykonały badania georadarowe kościoła i przyległego terenu. Latem 2009 r. przeprowadzono zadymienie kanałów przeciwwilgociowych gostyńskiej fary, co potwierdziło przypuszczenie istnienia systemu wentylacyjnego w kościele. Od 2006 r. trwają  poszukiwania i dokumentowanie rzeźb przekazanych w 1925 r. z kościoła farnego do Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Udało się zdobyć fotografie zdemontowanych w 1901 r. ołtarzy. Kilka rzeźb z 40 udało się zidentyfikować w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu.  Byliśmy współorganizatorami dwóch wystaw w gostyńskim Muzeum. Pierwszą zorganizowano w 2011 r. pt. „Nieznane rzeźby sakralne z ziemi gostyńskiej”. Drugą, „Chrystus Zmartwychwstały”, którą przygotowaliśmy w tym roku, na inauguracje obchodów 10-lecia naszej działalności. Eksponaty pochodziły z zasobów Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu.  

TMGF zajmuje się działalnością wydawniczą. Wydrukowaliśmy pracę księdza Stanisława Kozierowskiego „Dzieje Gostynia w średnich wiekach” z 1913 r. Byliśmy inicjatorami wydania albumu o farze, który ukazał się w 2010 r. Wydawcą publikacji była firma Netbox. Następstwem tej inicjatywy było wydanie widokówek o tematyce farnej. Również dzięki naszym staraniom ukazały się foldery o farze w pięciu językach zawierające podstawowe informacje historyczne, teleadresowe i plan mszy świętych. Członkowie Towarzystwa wielokrotnie pełnią funkcje przewodników i prelegentów dla osób chcących poznać historię kościoła pw. św. Małgorzaty. Od 2008 r. Towarzystwo we współpracy z gostyńskim oddziałem Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Chrystiana”  wydaje kalendarze o tematyce związanej z farą.W lipcu 2008 r. TMGF było współorganizatorem festynu parafialnego. Z tej okazji we współpracy z Fundacją „Moje miejsce” przygotowaliśmy i zrealizowaliśmy film o historii fary oraz prezentację multimedialną. Film ten pokazały lokalne telewizje w Rawiczu, Lesznie i Gostyniu. Z kolei w 2015 r. w gostyńskim kinie „Pod Kopułą” odbyła się premiera filmu „Z ziemi włoskiej do polskiej”.  Prawie 20 minutowy dokument pokazuje historię wykonanej ze słynnego włoskiego marmuru figury Matki Boskiej Niepokalanej, znajdującej się na dziedzińcu kościoła farnego.W 2014 r. Towarzystwo było współorganizatorem prezentacji historycznej „Góra Zamkowa dawniej i dziś”.

W latach 2011-2014 czynnie uczestniczyło w kolejnych edycji „Nocy Muzeów”. Już ośmiokrotnie, nie tylko członkowie towarzystwa, mogli uczestniczyć w wycieczkach turystycznych po Wielkopolsce. Ostatnim naszym przedsięwzięciem było uzupełnienie galerii farnych proboszczów o brakujący portret księdza prałata Nikodema Mędlewskiego, proboszcza w latach 1932-1935. W stowarzyszeniu działa czynnie kilkanaście osób, lecz na comiesięczne spotkania przybywają również niezrzeszeni sympatycy. Od kilku już lat na konto organizacji swój 1 % przekazuje ponad 300 osób.O planach, działaniach i efektach naszej pracy Towarzystwo bieżąco informuje na stronie internetowej www.faragotykgostyn.pl.

TMGF składa podziękowania księdzu kanonikowi Krzysztofowi Młynarczykowi oraz księdzu prałatowi Arturowi Przybyłowi za owocną współpracę, wszelką pomoc i życzliwe wspieranie naszej działalności. Dziękujemy również władzom miasta i wszystkim, którzy przyczyniają się do utrzymania we właściwym stanie naszej świątyni. 

Jak już wspomniano jednym z zadań statutowych TMGF jest wzbogacanie wiedzy o przeszłości kościoła farnego w Gostyniu poprzez gromadzenie o nim dokumentacji materialnej, opracowywanie jej i udostępnianie. Tej tematyce był poświęcony referat pt.”Dokumenty farne w archiwach i internecie”  przygotowany przez Elżbietę Skorupską. Członkowie Towarzystwa od kilku lat poszukują informacji o gostyńskiej świątyni. Właściwą  kwerendę  prowadzoną  w archiwach poprzedzono przeglądem literatury przedmiotu oraz stron internetowych m.in. instytucji archiwalnych, bibliotek cyfrowych oraz muzeów i stron internetowych pasjonatów historii.Zakres chronologiczny poszukiwań objął dokumenty powstałe między XIV a XX w., przy czym najbogatszy materiał  źródłowy pochodzi z XVI-XVIII w.

Wśród analizowanych archiwaliów znajdują  się  przede wszystkim oficjalne akta kościelne, ale także akta urzędowe, różnego rodzaju spisy i inwentarze, jak również pisma o mniej oficjalnym charakterze czy też zapiski prywatne. W zależności od czasu powstania i charakteru, dokumenty te spisywano w języku polskim i łacińskim, a w czasie zaborów także niemieckim. Ponieważ wiele dokumentów archiwalnych zostało w ostatnich czasach zdigitalizowanych możliwe stało się szukanie potrzebnych materiałów bez konieczności wyjazdu do Poznania czy Leszna. Tym sposobem członkowie Towarzystwa wyszukali w internecie najstarsze dokumenty dotyczące gostyńskiej fary z XIV w. Digitalizacja pomaga w analizie oryginałów materiałów archiwalnych, zawłaszcza  w rozszyfrowaniu nazwisk fundatorów, kapłanów lub członków bractw religijnych działających przy gostyńskiej farze, biorąc pod uwagę fakt, iż dokumenty te pisane są w języku łacińskim i odręcznym pismem, nie zawsze czytelnym.Jednak najcenniejsze wiadomości członkowie Towarzystwa uzyskują podczas kwerend w poznańskim Archiwum Archidiecezjalnym i Archiwum Państwowym oraz w Archiwum Państwowym w Lesznie. Instytucje te gromadzą materiały archiwalne z terenu dzisiejszej diecezji poznańskiej.W zbiorach Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu znajduje się najstarszy jak dotąd, bo z 1310 r., dokument związany z gostyńskim kościołem, a dotyczy aktu sprzedaży wsi Bukownica, w którym pojawia się po raz pierwszy nazwisko pierwszego proboszcza fary – Przecława. Innym z najstarszych dokumentów z tego zbioru jest pismo z 1468 r. wystawione w Krobi dotyczące erygowania jednego z ołtarzy w kościele farnym w Gostyniu przez Andrzeja biskupa poznańskiego. Innym cennym  źródłem są Akta Wizytacyjne Biskupów Poznańskich. Dzięki pomocy ks. Rafała Rybackiego – kustosza Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, oraz uprzejmości ks. Romana Dworackiego – dyrektora tegoż Archiwum, członkowie Towarzystwa otrzymali skany 138 kart opisujących wizytacje kościoła farnego dokonanych przez biskupów poznańskich w wiekach XVII i XVIII, w których znalazły się informacje na temat wystroju kościoła, jego wyposażenia i związanych z nim ludzi.Ciekawe dokumenty dotyczące dawnych proboszczów gostyńskich znalezione zostały w zbiorze Konsystorz i Kuria Arcybiskupia. Umożliwią one opracowanie kolejnych biogramów gostyńskich kapłanów.W zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego znajduje się także dokument biskupa poznańskiego Benedykta Izdbieńskiego z 1548 r., który funduje Altarię św. Trójcy i św. Anny w kaplicy św. Anny kościoła pod wezwaniem św. Małgorzaty w Gostyniu. Został on odnaleziony przez ks. Rafała Rybackiego.

Także przy pomocy ks. Rafała Rybackiego znamy treść dokumentu wystawionego w 1592 r. przez biskupa Łukasza Kościeleckiego, który zatwierdza w nim statuty  i organizację Bractwa Literackiego działającego przy kościele farnym. Archiwalia te są cenne zarówno dla osób pragnących poznać dzieje fary, jak i tych, którzy badają przeszłość miasta. Zawierają bowiem nie tylko nazwiska ówczesnych mieszkańców Gostynia, ale przekazują pewną wiedzę na temat ich systemu wartości. Uzupełniają w ten sposób ciągle niedostateczną wiedzę na temat życia gostynian w minionych wiekach, a zwłaszcza w okresie średniowiecza, renesansu i baroku. Z tego powodu każdy dokument jest bardzo ważny.Do ciekawszych akt znalezionych w Archiwum Państwowym w Lesznie należy znajdujący się w zespole Akta miasta Gostynia, dokument z 1804 r. „Przetłumaczenie Instrumentu Kommisyi, który od teyże Kommisyi przesłany”, w którym wymieniono wszystkie ołtarze i ich dochody. Pismo to jest o tyle istotne, że potwierdza fakt istnienia w farze 14 ołtarzy. Nie można było tego jednoznacznie stwierdzić na podstawie akt wizytacyjnych, które podawały różną ich liczbę. Także w Lesznie udało się dotrzeć do dokumentów „ściśle tajnych” z końca lat 40. XX w. zawierających charakterystykę parafii farnej, organizacje przykościelne oraz opisy działalności pracujących w tym kościele sióstr zakonnych i księży.Zaskoczeniem dla członków Towarzystwa okazały się zbiory w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Nie przypuszczano, że uda się tutaj znaleźć tak cenne dla naszej świątyni dokumenty. W zespole archiwalnym zatytułowanym Dokumenty i akta kościołów znaleziono m.in. „Ekstrakt z ksiąg grodzkich poznańskich zapisów na kościół św. Małgorzaty”, zapisy na Bractwo św. Anny działające przy kościele farnym oraz  „Inwentarz ołtarza Zwiastowania NMP w Gostyniu oraz domu altarzysty sporządzony przy przejmowaniu altarii przez Franciszka Karuskiego od Wojciecha Łagowicza; spis wydatków na naprawy i remonty; spis poprzednich altarzystów oraz fundatorów i dobrodziejów” z lat 1672-1699.

Interesującym dokumentem dotyczącym stosunków miedzy duchowieństwem a mieszkańcami naszego miasta jest „Ugoda zawarta w dniu 7 czerwca 1641 r. w obecności Jerzego Gowarzewskiego, kanonika poznańskiego, między proboszczem gostyńskim Bartłomiejem Hesperusem i mieszkańcami Gostynia o dziesięciny snopowe z upraw rolnych, należne kościołowi parafialnemu w Gostyniu”.Najcenniejsze są jednak dwa urzędowe dokumenty papieskie. Jest to kopia prawdopodobnie bulli papieża Urbana VIII oraz breve papieża Klemensa XII. Papież Urban VIII nadał w 1637 r. przywileje w postaci odpustów zupełnych i cząstkowych Bractwu Literackiemu pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Gostyniu. Odnaleziony w zbiorach Archiwum dokument jest kopią tego pisma. Styl pisania dokumentu, charakterystyczne zwroty oraz zamieszczony opis i rysunek pieczęci wskazują, że pismo to prawdopodobnie jest bullą papieską. Byłby to pierwszy i zapewne jedyny tego rodzaju dokument papieski odnoszący się do gostyńskiej fary. Do odnalezienia pozostaje oryginał tego pisma, być może w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu.Drugi papieski dokument wystawiony został w roku 1737. Papież Klemens XII przyznaje w nim przywilej odpustu Bractwa Dobrej Śmierci pod wezwaniem św. Barbary przy kościele parafialnym w Gostyniu. Jest to również pierwsze breve adresowane do gostyńskich parafian kościoła pod wezwaniem św. Małgorzaty.

Większość dokumentów pochodzących ze stuleci XIV-XVIII napisana została w języku łacińskim, często odręcznym, nieczytelnym pismem. Nieznajomość tego języka stanowi podstawową przeszkodę w szybkim opracowaniu i udostępnieniu tych dokumentów. Pomocą w tym zakresie służy Towarzystwu ks. Rafał Rybacki kustosz Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu oraz Robert Sochań – filolog klasyczny, wykładowca jednej z uczelni warszawskich, którzy tłumaczą dokumenty pisane w języku łacińskim.  Dzięki nim część z odnalezionych akt została już zamieszczona na stronie internetowej Towarzystwa oraz publikowana jest w „Roczniku Gostyńskim”. Następne będą systematycznie opracowywane i udostępniane.

Po wystąpieniu pani Skorupskiej, głos oddano zaproszonym gościom, którzy życzyli  powodzenia w dalszej działalności Towarzystwa, oraz  zapewnili o swym poparciu w jego poczynaniach, podkreślając, iż najstarszy gostyński kościół był i jest dobrem nas wszystkich i wymaga dbałości w należyty sposób dla przyszłych pokoleń. 

W części finałowej odbył się skrzypcowo-organowy koncert w wykonaniu Wojciecha Czemplika i Damiana Zybera.

Dziękujemy dyrekcji Gostyńskiego Ośrodka Kultury „Hutnik” za pomoc w organizacji uroczystości w kinie „Pod Kopułą” oraz za zaproszenie członków TMGF na przyszłoroczne wycieczki. Składamy również podziękowania wszystkim przybyłym osobom, które przyjęły nasze  zaproszenie.

Info: Lucyna Lisiecka    Foto: Mariusz Sobecki