Na comiesięcznym spotkaniu naszego Towarzystwa posumowaliśmy kolejny miesiąc. Trwają dalsze poszukiwania dokumentów znajdujących się w Archiwum Archidiecezjalnym, choć na razie bez efektów. Okazało się, że zasób zdjęć nie został do tej pory opracowany, a tym samym jest niedostępny i nie wiadomo co dokładnie zawiera. 

Pani Elżbieta Skorupska od dłuższego czasu pracowała na historią bractw religijnych działających w ubiegłych wiekach przy gostyńskim kościele farnym.

Bractwa religijne w kościele katolickim,  to zrzeszenia religijne skupiające głównie osoby świeckie, erygowane formalnym dekretem władz kościelnych i podlegające ich zwierzchnictwu. Posiadają osobowość prawną, własną administrację i statuty regulujące ich strukturę organizacyjną, charakter, cele i sposoby, w jaki mają one być realizowane. Bractwa religijne dzieli się niekiedy tradycyjnie na kościelne i pobożne. Działalność tych pierwszych służyć ma rozwojowi kultu publicznego przez pogłębianie życia religijnego ich członków i szerzenie prawd wiary; te drugie, zwane też bractwami miłosierdzia, poświęcają się służbie bliźnim, prowadząc stałą akcję charytatywną na rzecz potrzebujących: ubogich, chorych, samotnych, skazańców itp. Ważnym elementem bractw religijnych jest silna więź wewnątrzgrupowa, co dokumentują synonimy, jakimi się je określa, w języku polskim np. fraternia, konfraternia, kongregacja, sodalicja, liga duchowna. Pierwsze bractwa religijne zawiązywano już od początku średniowiecza. W Polsce powstawały od XIII w., od XIV w. nastąpił ich rozwój, a okres szczególnie intensywnej działalności przypadł na XVI i XVII w. Wielkie zasługi na tym polu położył m.in. Piotr  Skarga w 1584 r. w Krakowie przy kościele św. Barbary założył Bractwo Miłosierdzia (należeli doń król Zygmunt III Waza i wielu dworzan, później zaś jego działalność wspierali Jan II Kazimierz i Jan III Sobieski), w 1592 - Bractwo Betanii św. Łazarza (pielęgnowanie ofiar zarazy), a w 1595 z inicjatywy M. Szyszkowskiego przy krakowskim kościele Franciszkanów powstało działające do dziś Arcybractwo Męki Pańskiej, którego członkowie odbywali w Wielki Czwartek uroczystą procesję do więzień, kończącą się uwolnieniem niektórych skazanych. Każde bractwo miało swojego altarzystę (ołtarznika), czyli duchownego opiekującego się ołtarzem, sprawującego nabożeństwa przy nim i czerpiącego z tego tytułu swoje dochody. Altarzyści mieszkali zazwyczaj w małych domkach w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła, często przylegających do cmentarnego muru. W przypadku większych kościołów, w których znajdowało się kilka ołtarzy, altarzystów bywało także kilku, a każdy z nich mieszkał w swoim domu. W Gostyniu działało kilka bractw. Nasza koleżanka przedstawiła informacje dotyczącą Bractwa Literackiego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i  Bractwa Św. Szkaplerza pw. Najświętszej Maryi Panny. Inicjatorem powołania pod koniec XVI  w. Bractwa Literackiego był Mikołaj Borek Gostyński. Bractwa Literackie zrzeszały osoby świeckie, wykształcone, potrafiące modlić się i czytać po łacinie, choć nie zawsze rozumiejące ten język.  Miały ono za zadanie uświetniać czytaniem i śpiewem nabożeństwa, które odbywały się w ściśle określonych terminach. Ponadto członkowie byli zobowiązani do zapewnienia oświetlenia ołtarza, a więc zaopatrzenia w świece, czuwania nad śpiewem scholarzy podczas mszy wotywnych i wspierania materialnego uboższych członków bractwa i uczestniczenie w mszach i nabożeństwach. Konfratrzy ponosili odpowiedzialność finansową za zlekceważenie swoich obowiązków, czyli brak uczestnictwa w nabożeństwach, czy mszach wotywnych. Na wyposażeniu bractwa znajdowały szaty liturgiczne, welony, a wśród naczyń liturgicznych m.in. jeden kielich srebrny z paterą i jeden złocony. Pierwszym altarzystą bractwa był ks. Walenty, syn Urbana. Nie zachowała się księga bracka, a więc nie znamy nazwisk członków ani aktywności religijnej, czy też świeckiej zrzeszenia. Frateris Literati działało do I poł. XVIII w. Bractwo Szkaplerza św. NMP było najmłodszym bractwem głównego ołtarza. Celem powołania tego bractwa było szerzenie kultu Maryi Panny. Członkowie byli zobowiązani do noszenia szkaplerza, jako oznaki opieki Matki Bożej. Na terenie dawnych ziem polskich w XVII i XVIII w. działało ok. 140 takich bractw. W Gostyniu powołano je pod koniec XVII w., promotorem jego był ówczesny proboszcz fary ks. Grzegorz Owsiński. Wśród nazwisk  pierwszych protektorów bractwa, czyli osób zamożnych wspomagających  finansowo konfraternię byli m.in. ks. Hieronim Wierzbowski  sufragan poznański, ks. Mikołaj Zalaszawski archidiakon poznański, a wśród osób świeckich Franciszek Radzewski, właściciel Gostynia, Franciszek i Jan Miaskowscy, Aleksander Chlebowski, Jan Potocki, Filip Konarzewski starosta koniński wraz z małżonkami, w późniejszych latach m.in. w 1718 r. książę Janusz Korybut Wiśniowiecki wojewoda krakowski z żoną Teofilą z Leszczyńskich Konarzewską -Wiśniowiecką oraz kolejni biskupi poznańscy. Ostatnim protektorem konfraterni w 1775 r. był bp poznański Andrzej Młodziejowski kanclerz wielki koronny. Konfratrzy prowadzili księgę bracką, w której zapisywali sprawozdania  z lat 1698-1775, z wyboru służby brackiej oraz nazwiska protektorów członków bractwa, sposób święcenia i noszenia szkaplerza. Spotkania konfratrów odbywały się raz w roku w kościele farnym. Jak podają zapisy podchodzono do tych spotkań z wielką powagą, były to sesje nadzwyczajne, elekcyjne, na których wybierano zarząd bractwa. Pierwsza większa przerwa w działalności bractwa nastąpiła po 1705r. - rezultat zniszczeń i represji po przemarszu wojsk biorących udział w wojnie północnej, potem zarazy i pożaru miasta w 1711r.  Następne większe przerwy w zapisach działalności bractwa nastąpiły po 1724, 1743, 1769 i 1772 r. Bractwo Szkaplerza Św. przy kościele farnym prawdopodobnie istniało do 1887r., bo do tego roku była prowadzona księga bracka.  Więcej informacji znajdzie się w późniejszym czasie w artykule specjalnie poświęconym bractwom przy kościele farnym.

Info: Lucyna Lisiecka    Foto: Robert Czub