Stanisław Grzęda urodził się 1 maja 1882 roku w Zębcowie k. Ostrowa Wlkp. Był synem rzemieślnika Jakuba i Marianny z Jańczaków. W 1901 roku ukończył gimnazjum w Ostrowie, po czym odbył studia teologiczne w Poznaniu i Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął 17 grudnia 1904 roku. Jako wikary pracował w Nowym Tomyślu (1905-1907), Rozdrażewie (1907-1908) i Ostrowie (1908-1910).

Tutaj zajmował się parafialnymi bractwami i stowarzyszeniami, m.in. Katolickim Towarzystwem Robotników Polskich. Prezesował miejscowemu Towarzystwu Terminatorów, przy którym założono pierwszy w Wielkopolsce wyłącznie polski klub piłki nożnej „Ostrovia”. W Ostrowie już w 1907 roku zaczęto grać w piłkę nożną. Jedna z pierwszych futbolówek na ziemi wielkopolskiej pojawiła się właśnie tutaj za sprawą ks. Stanisława Grzędy. Przywiózł ją z Berlina jako prezes stowarzyszenia. Od tego momentu niemal każde niedzielne zebranie ostrowskiej młodzieży polskiej kończono grą w piłkę nożną, lecz w przepisowy futbol zaczęto grać dopiero pod koniec lata 1908 roku, kiedy to prezes ponownie przywiózł regulamin gry. W kwietniu 1909 roku, wśród blisko 30 członków Towarzystwa, dojrzała myśl o odrębności i niezależności.Statut klubu oraz jego pełna nazwa zostały zapisane w języku polskim. Podkreśleniem patriotycznej symboliki było także przyjęcie biało-czerwonych kolorów, jako barw klubowych (od wiosny 1910 roku). Współpracując z polskimi społecznikami przyczynił się zorganizowania w Ostrowie pierwszej biblioteki publicznej. Zaczął wydawać, wspólnie z miejscowym drukarzem i księgarzem Stefanem Rowińskim miesięcznik „Przyjaciel Młodzieży” (ukazywał się do 1939 roku). Było to jedyne pismo wydawane w zaborze pruskim dla młodzieży pozaszkolnej. Biorąc pod uwagę jego zdolności organizatorskie bp Edward Likowski powołał go 1 sierpnia 1910 do Poznania i mianował rektorem kaplicy Pana Jezusa. W 1912 roku został kanonikiem kolegiaty św. Marii Magdaleny. W Poznaniu redagował – założony jeszcze podczas pracy w Ostrowie – miesięcznik „Przyjaciel Młodzieży” – późniejszy organ Katolickiego Związku Młodzieży. W latach 1910-1916 prowadził też dział wydawniczy Drukarni i Księgarni św. Wojciecha. Należał do najczynniejszych członków Towarzystwa Czytelni Ludowych. Wygłaszał liczne odczyty. Pisywał do „Przeglądu Oświatowego”. Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (wydział historyczno-filozoficzny). W 1916 roku zorganizował we współpracy z ks. Janem Władysławem Kozakowskim wydział teologiczny PTPN, zostając jego pierwszym sekretarzem. Ułożył wzorcowy statut dla towarzystw młodzieżowych i wydał podręcznik Jak pracować w towarzystwach młodzieży? Wskazówki dla kierowników i współpracowników (1914). Od roku 1911 był członkiem Zarządu Głównego Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej, W tym samym roku wybrano go też na sekretarza generalnego Zarządu Głównego Związku Kobiet Pracujących. W 1912 roku został redaktorem „Gazeta dla Kobiet”, organu tegoż związku. Przy tym związku zorganizował ponadto stowarzyszenie dla kobiet poszukujących pracy. Został wkrótce też jego wicepatronem. Był wicepatronem nowoutworzonej Katolickiej Opieki Dworcowej. Należał do Towarzystwa Dziennikarzy i Literatów Polskich w Poznaniu. Dwukrotnie wybierano go na członka zarządu. Wszedł także w skład komisji Towarzystwa Dziennikarzy i Literatów Polskich, która oceniała utwory do wystawiania na scenach amatorskich, nadesłane w ramach konkursu im. Stanisława Wyspiańskiego. Na zjeździe patronów i wicepatronów Katolickich Towarzystw Robotników Polskich w 1913 roku, odbywającym się w Domu Królowej Jadwigi w Poznaniu, wygłosił referat „Uszlachetnianie życia robotników”, opublikowany później na łamach miesięcznika „Stowarzyszenie”. W 1913 roku był członkiem Poznańskiego Komitetu Obchodów 50-lecia Powstania Styczniowego. W dniu 1 października 1917 roku powierzono mu probostwo w Gostyniu. Pod koniec października 1918 roku z inicjatywy poznańskiego Centralnego Komitetu Obywatelskiego zawiązał się w Gostyniu kilkunastoosobowy Powiatowy Komitet Obywatelski. Przewodniczącym został ks. Stanisław Grzęda. 17 listopada 1918 roku tajny komitet przekształcił się w Powiatową Radę Ludową na powiat gostyński. Z końcem listopada ks. Stanisław Grzęda został jednym z 15 posłów reprezentujących ziemię gostyńską na Polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu (3-5 grudnia 1918 roku). Na pierwszym oficjalnym zebraniu Powiatowej Rady Ludowej w dniu 8 grudnia 1919 roku powierzono mu funkcję przewodniczącego Wydziału Wykonawczego. Zdaniem Andrzeja Hanyża ks. Stanisław Grzęda był jednym z czterech gostynian, którzy jako delegaci miejscowej PRL wzięli udział w dniu 27 grudnia 1918 roku w powitaniu Ignacego Paderewskiego w Poznaniu. Stanął wreszcie ks. Stanisław Grzęda na czele Polaków przejmujących w grodzie nad Kanią władzę z rąk pruskich w dniu 2 stycznia 1919 roku. Jako przewodniczący Powiatowej Rady Ludowej należał też do grona organizatorów miejscowego oddziału powstańczego i jego dowództwa. Uczestniczył w akcji zaopatrywania powstańców w broń i żywność. Gdy w maju 1919 roku reaktywowano działalność wieczorowych szkół dokształcających, ks. Stanisław Grzęda został wykładowcą języka polskiego w gostyńskiej szkole kupiectwa i rzemiosła. W 1924 roku, ze względu na stan zdrowia, opuścił gród nad Kanią i objął zdecydowanie mniejsze probostwo w Śmiłowie k. Chodzieży. Jednocześnie powołano go na inspektora nauki religii w szkołach powszechnych. Pełnił także obowiązki dziekana dekanatu nakielskiego. W Śmiłowie, wraz z miejscową nauczycielką założył Stowarzyszenie Młodych Polek (1929) i był jego patronem. Praca nie była łatwa, gdyż wieś położona nadgranicznie była silnie zniemczona. W stowarzyszeniu koncentrowano się na zajęciach kulturalno-oświatowych (śpiew i kółko sceniczne). W roku 1933 przeniesiono go do Glesna, w ówczesnym powiecie wyrzyskim, gdzie przejął jednocześnie funkcję dziekana nakielskiego. Tutaj powołał do życia oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej i kierował nim jako asystent kościelny. Wygłaszał pogadanki, urządzał kursy gospodarstwa domowego. Już 3 września 1939 roku został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie przejściowym w Górce Klasztornej. Dnia 12 listopada 1939 roku rozstrzelano go w Paterku w powiecie wyrzyskim, jako jednego z 35 księży z tego terenu. W 1945 roku prochy ekshumowano i pochowano na cmentarzu parafialnym w Nakle.

Tekst: Robert Czub   Foto: archiwum TMGF