Do zinwentaryzowania dat znajdujących się na cegłach zainspirowała mnie sentencja zawarta w pozwoleniu Przemysława II na założenie miasta w Gostyniu spisanym w 1278. Skryba Przemysława II tak zapisał: …Sprawy ludzkie godne spamiętania idą nieraz w zapomnienie, jeżeli ich się nie utrwali na piśmie. Spisanie tych dat jest o tyle istotne, że wydrapane w cegle są nietrwałe.

Potwierdzeniem trafności tego twierdzenia jest fakt, że niektóre daty znajdujące jeszcze się na cegłach w ubiegłym wieku, są dzisiaj nieczytelne czy wręcz „zniknęły”. Główną przyczyną takiego stanu jest łuszczenie się cegły i inwazja glonów spowodowana zawilgoceniem murów. Najbardziej jest to widoczne na murach nawy północnej i prezbiterium. Napisy na murach nawy południowej są lepiej zachowane, ze względu na ich nasłonecznienie. Dzięki zapiskom wiemy, że na początku ubiegłego wieku w murze prezbiterium istniała jeszcze cegła z datą 1320. Dotyczyła ona najprawdopodobniej budowy pierwszego kościoła, którym było dzisiejsze prezbiterium.

Napisy można podzielić na trzy grupy.

Pierwsza grupa to najciekawsze, wykonane w cegle przed jej wypaleniem w cegielni i wmurowane  w trakcie wznoszenia świątyni. Jednoznacznie mówią nam w którym roku wznoszono mur i na jakiej wysokości. Cegła z datą 1523 wmurowana nad okienkiem kruchty jest jedynym „dokumentem” stwierdzającym rok budowania kruchty - babińca.

Podobnym „dokumentem” jest napis na cegłach wmurowanych w przyporze kaplicy św. Anny. Na wysokości 3,50 m jest piękny unikalny napis z czasu budowy w wypalonej cegle ANNO XI ( czytaj CHRISTI) 1529 - ROKU CHRYSTUSOWEGO 1529.

Ciekawy tym bardziej, że najczęściej pisano ANNO DOMINI – Roku Pańskiego. Ciekawostką jest również wgłębienie powyżej napisu, w który wmontowano głośnik. Według  przekazu jest tam wmurowana misa, w której fundator Makary Skoczylas, przyniósł pieniądze na pobudowanie kaplicy. Drugą cegłę z datą 1531 znaleziono w 1901 roku kiedy przemurowywano barokowy wschodni szczyt poddasza kaplicy. Przemurowanie było konieczne ponieważ groziło zawaleniem. Odbudowano go w stylu gotyckim. Znaleziona cegła była wmurowana napisem do wnętrza poddasza. By była widoczna z zewnątrz, osadzono ją we wschodniej ścianie kaplicy, około jednego metra poniżej zamurowanej wnęki okiennej. Na podstawie dat 1529 i 1531 można w przybliżeniu określić, że kaplica była budowana pomiędzy rokiem 1526 – 1540.

Drugą grupą jest kilkadziesiąt wyrytych napisów: nazwisk, imion, dat, inicjałów głównie z XVI i XVII wieku. Większość napisów to epitafia chowanego plebsu przy murze kościoła. W średniowieczu początkowo plebs był chowany wewnątrz kościoła, a po jego zapełnieniu trumnami, umarłych grzebano na zewnątrz - przy murze kościoła. Wierzono wówczas, że moc oddziaływania Najświętszego Sakramentu jest uzależnione od odległości pochowania od Niego. Idąc od strony wieży na cegłach zobaczymy napisy:

Nawa południowa:- ANNA WOLNA 1661, Adam M…EK. 1640, Babiniec – ANNA DOMIN 1519, nad okienkiem 1523. Przypora kaplicy : ZOF , 1648, – TU LEŻE DOROTA DZIUBIŃSKA 1547, niżej KUSZ MIRKA. Zakrystia: MIRKA 1663, 1653 DOMAC, ANDREA, LUKAS, przed wiatrołapem Magda 1643. Ściana wschodnia kaplicy: 1594,1875, ANNO DNI 1600, Sowińska, Lubawa. Przypory prezbiterium: 1517, 1587, 1639. Czoło przypory nawy północnej 1468 ( cztery - piękna cyfra gotycka). W ostatnim polu nawy północnej, poniżej mniejszego okna jest najładniej zachowane epitafium: „TU LEŻY AGNIESZKA KUCZYNA RO – PA AD 1669. Wszystkie te napisy są wyryte na wysokości do dwóch metrów od poziomu terenu.

Wszystkie te napisy są wykonane do wysokości tak, że można było je wykonać z poziomu terenu.

Trzecia grupa to daty, które zapewne są związane z ważnymi nieznanymi wydarzeniami dotyczącymi miasta lub świątyni.

Najciekawszą jest wysoko wmurowana cegła z niepełną datą 156. wykonana przed jej wypaleniem w cegielni. Znajduje się ona w pierwszym polu od strony prezbiterium, nawy północnej.

Cegła z wyrytą datą 1517 znajduje się w przyporze północno – wschodniej prezbiterium, około 0,5 m od terenu. Na czole przypory nawy północnej jest wydrapana data1468 (piękna czwórka gotycka).

Inne ciekawostki i „dokumenty”

Głównie na cegłach nawy południowej można zobaczyć wiele wgłębień – miseczek, powstałych podczas niecenia ognia wiertłem ogniowym w średniowieczu.

Otwory „po rusztowaniach” w nawie południowej i północnej, są faktycznie kanałami o głębokości 80 cm, systemu wentylacyjnego. Doprowadzają one powietrze do siatki kanałów wentylacyjnych poziomych i pionowych. Pionowe kanały odprowadzają nadmiar wilgoci z murów na poddasze. Zagadkowe też jest zamurowanie otworu bramowego i fragment półłukowego nadproża okiennego, znajdującego się powyżej nad oknem.

Jednym z dowodów dobudowania naw do istniejącego prezbiterium – pierwszego kościoła, jest widoczny obrys przypory na szczytowej ścianie nawy północnej. Cegła palcówka, produkowana wyłącznie w średniowieczu, nieprawidłowo wmurowana w zachodniej ścianie kruchty.

Rowki powstawały podczas zbierania nadmiaru gliny w czasie formowania w cegielni.Jej wymiary 8 x 14 x 28 cm są większe od współczesnej cegły. Z takiej cegły jest zbudowana cała fara, co jednoznacznie świadczy, że powstała w średniowieczu. Po wielkości cegły łatwo jest odróżnić gotyk od neogotyku. 

Tekst: Zdzisław Kamiński   Foto: Maciej Gaszek