W zasobach Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu znajdują się Akta Wizytacyjne Biskupów Poznańskich z roku 1797 – Opis kościołów diecezji poznańskiej według dekanatów (Descriptio visitatio particularis ecclesiarum dioecesis Posnaniensis per Decanatus, 1797). Mają ona sygnaturę AV 38, mikrofilm 776. Jest to poszyt oprawiony w tekturę. Zawiera łącznie 105 kart, z których 4 opisują kościoły leżące w parafii farnej. Tekst spisano w języku łaciński i polskim. Poniżej prezentujemy treść tego zapisu w tłumaczeniu ks. Rafała Rybackiego, kustosza Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu.

Akta wizytacyjne parafii gostyńskiej z roku 1797

Parafia Gostyń

Kościół Parafialny w Gostyniu jest murowany z wieżą przy nim stojącą, na którym dach kryty, potrzebne jednak koniecznie położenie dachówki. Wewnątrz ozdoby. Kościół ten jest w kolacji (?) Jana Nepomucena i (…Sukufierów?) (…) Starosty (…) po niegdys Janie Radzewskim, podkomorzym poznańskim, od których spodziewanego ten kościół wsparcia oczekuje, przez nich tu stąd nieutrzymanie (?).
Proboszczem tego kościoła jest od roku 1782 ks. Jan Nepomucen Łyczyński. Ks. Antoni Bielermański, altarzysta Visitationis Beatae Mariae Virginis od roku 1773. Resztę wakujących altarii dopełniają obligacji Księża Filipini, są zastępcami tymczasowo dla miejscowego proboszcza uproszenia y urządzenia. Proboszcz miejscowy, nie mając gdzie mieszkać po objęciu tego beneficjum z gruntu, nowo we wszystkim wybudował probostwo przy kościele, na folwarku podreperował budynki. Dwa dzwony nowo przelane na wieżę wprowadził, Bramę cmentarną zmurował, dach na kaplicy kozłami zreperował y pokrył lecz, z jakiego źródła zamieszkał (?)
Jura stolae tegoż kościoła na potrzeby jego są przeznaczone zaświadcza proboszcz miejscowy, przez których na dobrach Gostynia kościół ma zapisane pod 3000 (?), lecz prowizja od kilku lat nie dochodzi, Regesta Percepty y Expensy przeznaczonych dochodów nie są trzymane przez postanowionych ekonomów. Sam przez siebie Proboszcz miejscowy (…) utrzymanie, które niepodane (?).
Ochędostwo tegoż kościoła jest dostateczne, tak w argenterii, jak w aparacie i bieliźnie do służby ołtarza i dopełnienia powinności religii.
Nabożeństwo w tym kościele jest regularne y Lud tej Parafii przez słuchanie kazań y nauki jako też doświadcznie młodych y prostaków przy Wielkanocnej spowiedzi, w istotnych artykułach wiary ma zupełną wiadomość.
Przy tym kościele znajdowali się Altarystowie w znacznej liczbie, lecz uciążliwością czasów i niedostatku kapłani są zmniejszeni, fundusze wszak zebrane przy budynkach pozostałych, które pustoszeją, nowym urządzeniem mogą być powiększonymi. Na przytomnych dziś przy kościele Proboszcz miejscowy żadnego nie ma ustalenia, owszem pomocnych sobie y Parafii dogodnych bądź sądzi.

Kościół albo kaplica w Czachorowie pod parafią Gostyń

Kosciół ten jest murowany (połowa z pruska zbudowana jest tylko). Poświęcony w dachu i ogrodzeniu. Reparacja potrzebna.
Kolatorowie tegoż kościoła są Wielmożni Panowie Goczatkowscy po śmierci Ojca swojego dotąd Niedzielni Bracia Rodzeni.
Kapelanem przy tym kościele jest ks. Karol Zieleński od roku 1794 komendarz ad tempus bene visum Illustrissimi Offici mający budynki tej kapelani przez kolatorów zreperowane w dobrym stanie. Akcydensów kaplica ta żadnych nie ma, w ochędostwie jest nader szczupła, ledwo jednemu księdzu dostarczające wino i światło do mszy.
Nabożeństwo w tym kościele jest tylko na słuchanie mszy przez kolatorów, sprawowanie jednak godzinek od rana y po południu ma obowiązek kapelan miejscowy.

Kościół św. Ducha szpitalny w parafii Gostyń

Kościół ten ze szpitalem i wszystkimi budynkami pożarem ognia jest spalony w 1700 roku, dnia 13 lipca, dziś plac pusty w ogrodzeniu, nie ma co by można opisać tak względem nabożeństwa dawnym zwyczajem odprawianego jako też i sprzętów, których żadnych nie ma.
Kolatorami tegoż kościoła są ci sami co kościoła starogostyńskiego parafialnego, to jest opat klasztorny lubiński zakonu św. Benedykta z klasztorem, a to z tego powodu Inkorporacyi przez Fundatora Mikołaja Przedpełkowica Wojewodę Kaliskiego, Gostynia Miasta y Starego Gostynia z przyległościami Dziedzica uczyniony w 1301 za aprobacją Illustrissimi Ordinarii a Consensu totius Capituli Cathedralis Posnaniensis.
Proboszczem tegoż kościoła jest ks. Kolumban Orłowski z zakonu św. Benedykta profes (z obediencji) lubiński z przyczyn wyżej wymienionych.
Kościół ten szpitalny ma swoje fundusze w (…) y kapitałach y znowu osobne sumy na dochód ubogich, z których ubodzy biorą cześć wyznaczoną. Ma również kapitały na Mieście Gostyniu przez Mieszczan Gostyńskich (legowane), sumę 1600 (zł. ?), sumę 1602 (zł ?), kapitał 266 miał ten kościół y Młyn, lecz spustoszone miejsce tylko ostało.
Nabożeństwo w tym kościele z obowiązku ustanowienia bywało na świątki z wystawieniem i kazaniami, w niedziele msza święta, choć to wszystko w zaniedbaniu dla niebędącego kościoła. Szpital przecież zbudowany z oborami za stępnią miejsce funduszowe (?).

Tłumaczenie ks. Rafał Rybacki